Sprawca czynu zabronionego

Sprawcą przestępstwa nazywamy osobę, która osobiście popełnia przestępstwo. To po prostu realizator czynu zabronionego, jak np. oszustwa, kradzieży czy zabójstwa. Warto też zaznaczyć, że realizacja przestępstwa może odbyć się również w formie wieloosobowej! Dodatkowo kodeks karny poszerza pojęcie sprawstwa o sprawstwo: kierownicze i polecające.

Sprawstwo kierownicze istnieje wtedy, gdy sprawcą jest osoba kierująca wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę. Żeby określić sprawstwo kierownicze istotne jest ustalenie władztwa sprawcy kierowniczego nad realizacją przez inną osobę/osoby czynu zabronionego. Oznacza to, że do dokonania czynu zabronionego musi istnieć porozumienie między sprawcą kierowniczym a wykonawcą/wykonawcami czynu zabronionego.

Sprawstwo polecające polega na tym, że sprawca polecający wykorzystuje uzależnienie innej osoby od siebie i poleca jej dokonanie czynu zabronionego. Przy sprawstwie polecającym istotą sprawstwa jest wykorzystanie uzależnienia (układu, w którym jedna osoba ma wpływ na drugą osobę). Uzależnienie międzyosobowe może być formalne i nieformalne. Popularne są układy rodzic-dziecko, szef-pracownik

Wyłączenie odpowiedzialności karnej

W prawie karnym istnieje takie pojęcie, jak wyłączenie odpowiedzialności karnej. Okoliczności, które wyłączają odpowiedzialność karną, dzielimy na dwie lub trzy grupy. Należą do nich: okoliczności wyłączające bezprawność czynu i okoliczności wyłączające winę, a niektórzy wyróżniają również okoliczności wyłączające społeczną szkodliwość czynu.

Okoliczności wyłączające bezprawność czynu to okoliczności, przy których czyn, który ma znamiona przestępstwa, nie jest nim w rzeczywistości. Najczęściej są to czyny, które na mocy przepisów prawnych lub utartej praktyki są uważane za zgodne z prawem, przy czym zaistniałe okoliczności wyłączają bezprawność czynu. Są to m.in. obrona konieczna czy stan wyższej konieczności.

Okoliczności wyłączające winę to okoliczności, w przypadku zaistnienia których wykonany czyn pozostaje bezprawny, jednak nie jest przestępstwem ze względu na brak zawinienia. Są to takie okoliczności jak nieświadomość bezprawności czynu, rozkaz przełożonego czy niepoczytalność.

I trzecia grupa, nie przez wszystkich uznawana: okoliczności wyłączające społeczną szkodliwość czynu. Wyróżniana jest przez niektórych przedstawicieli doktryn. Oznacza ona, że według zasady nullum crimen sine damno sociali magis quam minimo (nie ma przestępstwa bez społecznej szkodliwości w stopniu większym od znikomego) społeczna szkodliwość czynu jest koniecznym składnikiem przestępstwa. Oznacza to, że gdy nie występuje lub społeczna szkodliwość czynu jest znikoma, to uchylana jest przestępczość czynu

Zatarcie skazania

Zatarcie skazania jest ważne z punktu widzenia szeroko pojętego humanitaryzmu. Współcześni specjaliści wychodzą z założenia, że karanie sprawcy przestępstwa nie powinno trwać nieustannie. Dokładniej oznacza to, że upływ czasu powoduje zatarcie w społeczeństwie pamięci o przestępstwie. Również według współczesnej kryminologii skazana osoba po odbyciu kary powinna móc zerwać z przestępczością bez nieustannego piętnowania przez społeczeństwo.

Za tą definicją idzie przepis, według którego zatarciu ulegają wszystkie wyroki za wyjątkiem wyroków pozbawienia wolności, za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajowości osoby poniżej 15 roku życia. Co jest bardzo istotne, to to, że w momencie, w którym następuje zatarcie skazania, skazanie uważa się za niebyłe

Groźba karalna

Groźba karalna to przestępstwo, które polega na grożeniu innej osobie popełnieniem na jej szkodę (lub jej bliskiej osobie) przestępstwa. Groźby karalne są najczęściej formułowane słownie lub pisemnie (groźbą mogą być zarówno telefony, jak i anonimowe listy czy maile). Najczęściej przedmiotem gróźb są przeważnie zapowiedzi aktów przemocy, dokonanie szkód na mieniu bądź ujawnienie kompromitujących potencjalnego poszkodowanego informacji. Groźby karalne to czyny umyślne!


Te groźby, które wywołały u pokrzywdzonego obawę realizacji, ale z kontekstu wynika, że groźby są bezpodstawne, nie stanowią przestępstwa. Art.190 KK stanowi, że:
§ 1. Kto grozi innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej, jeżeli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2.
§ 2. Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.


Groźby karalne zostały sklasyfikowane jako przestępstwo przeciwko wolności.

Rodzaje kar

Według kodeksu karnego do kar zaliczamy:

• grzywnę,
  
• ograniczenie wolności,
  
• pozbawienie wolności,
  
• 5 lat pozbawienia wolności,
  
• dożywotnie pozbawienie wolności.
  

Grzywna to kara za przestępstwa o mniejszym stopniu szkodliwości społecznej. Nierzadko występuje wymiennie z karą ograniczenia wolności/pozbawienia wolności do dwóch lat. Niewątpliwą zaletą grzywny jest fakt, że ukarany sprawca nie jest zmuszany do kontaktów ze środowiskiem przestępczym.


Ograniczenie wolności polega na zakazie zmiany miejsca stałego pobytu bez zgody sądu. Oprócz tego trzeba jeszcze dokonywać nieodpłatnej, kontrolowanej przez sąd pracy na cele społeczne i udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu kary. Kodeks karny przewiduje jednak warunkowe zawieszenie wykonania kary ograniczenia wolności na okres próby od 1 roku do 3 lat.


Kara pozbawienia wolności polega na umieszczeniu skazanego w więzieniu. Kara pozbawienia wolności trwa najkrócej miesiąc, a najdłużej 15 lat. Karę pozbawienia wolności wymierza się w miesiącach i latach. Jeżeli popełnione przestępstwo jest zagrożone pozbawieniem wolności nieprzekraczającą trzech lat, grzywną lub ograniczeniem wolności to sąd może odstąpić od wymierzenia kary jeżeli społeczna szkodliwość czynu jest nieznaczna a jednocześnie wymierzony inny środek kary.


Kara 25 lat pozbawienia wolności jest wymierzana w przypadkach ciężkich zbrodni. Wymierzenie kary 25 lat pozbawienia wolności izoluje sprawcę ze społeczeństwa. Skazany może jednak warunkowo zostać zwolniony po odbyciu 15 lat.

Kara dożywotniego pozbawienia wolności to kata, która polega na osadzeniu skazanego w zakładzie karnym do końca życia. Kara dożywotniego pozbawienia wolności jest najsurowszą kara, która jest przewidziana w kodeksie karnym. Ta kara jest bezterminowa, jednak skazany może ubiegać się o warunkowe zwolnienie po 25 latach kary. Sąd jednak może odmówić skazanemu udzielenia przedterminowego zwolnienia.


Karę dożywocia można orzec za:

• wszczęcie lub prowadzenie wojny,
  
• ludobójstwo,
  
• stosowanie środka masowej zagłady, zakazanego prawem międzynarodowym,
  
• zabijanie jeńców wojennych,
  
• zabijanie osób, które poddały się/złożyły btoń,
  
• zabijanie osób rannych, chorych, rozbitków, personelu medycznego, osób duchownych, ludności cywilnej,
  
• pozbawienie niepodległości państwa,
  
• odebranie części terytorium państwa,
  
• zmiana przemocą konstytucyjnego ustroju RP,
  
• dopuszczenie się zamachu na życie prezydenta,
  
• zabójstwo.

Tryb ścigania przestępstw

Wszczęcie postępowania zależy od tego, w jakim trybie ścigane jest przestępstwo. Wyróżniamy dwa tryby ścigania przestępstw:

• z oskarżenia publicznego,
  
• z oskarżenia prywatnego.
  

Pierwszy wymieniony tryb, czyli z oskarżenia publicznego, to tak zwany tryb publicznoskargowy. Ściganiem przestępstw tego typu zajmuje się państwo, z kolei stroną oskarżającą jest publiczny oskarżyciel. Tryby publicznoskargowe dzielimy na przestępstwa ścigane z urzędu oraz przestępstwa ścigane na wniosek. Przestępstwa ścigane z urzędu to w skrócie przestępstwa, w których na podejrzenia popełnienia przestępstwa następuje jego ściganie. Z kolei ściganie na wniosek oznacza, że organy ścigania będą ścigać oskarżonego gdy osoba uprawniona do złożenia wniosku tego zażąda.

Tryb z oskarżenia prywatnego to tryb prywatnoskargowy. W uproszczeniu – akt oskarżenia przygotowuje, wnosi i popiera sam pokrzywdzony. Czyny ścigane z oskarżenia prywatnego to najczęściej sprawy typu: zniewaga, zniesławienie, naruszenie nietykalności cielesnej i tym podobne.

Prowadzenie pod wpływem środków odurzających

Przestępstwem kwalifikowanym tak samo jak prowadzenie w stanie nietrzeźwości pod wpływem alkoholu jest kierowanie pojazdu pod wpływem środka odurzającego (np. marihuana, heroina czy amfetamina). Co ważne, dla stwierdzenia obecności środka odurzającego nie jest istotne jego stężenie w organizmie, ale sam fakt obecności, któremu towarzyszy negatywny „wpływ” na kierowcę. Należy bowiem podkreślić, że środki odurzające i psychotropowe są wykrywalne w płynach ustrojowych nawet kilka dni po ich zażyciu, a więc ich wpływ na kierującego w chwili badania może być pomijany.

Spożycie środków odurzających ma negatywny wpływ na organizm. Narkotyki nieprzychylnie wpływają na zdolności psychomotoryczne: zniekształcają percepcję wzrokową i słuchową, powodują nadmierną pewność siebie na drodze, zaburzają zdolność do prawidłowej oceny ryzyka na drodze - opóźniają czas reakcji, powodują reakcje impulsywne oraz halucynacje. Niestety przyczynia się to do większego prawdopodobieństwa spowodowania wypadku. Warto zaznaczyć, że już samo prowadzenie pod wpływem jest przestępstwem, zgodnie z art. 178 Kodeksu Karnego „Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.” Natomiast za spowodowanie wypadku drogowego pod wpływem środka odurzającego skutkującego śmiercią innej osoby lub ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu grozi pozbawienie wolności do 12 lat.